मराठी साहित्यविश्वात शिवाजी सावंत हे नाव घेतलं की सर्वप्रथम त्यांच्या ‘मृत्युंजय’ या महाकाव्याची आठवण होते. पण त्यांच्या आणखी एका गाजलेल्या कादंबरीचा उल्लेख करायला विसरता कामा नये – ती म्हणजे ‘राधेय’. महाभारतातील कर्ण हा एक नायक, पण त्याचवेळी शोकात्म व्यक्तिमत्त्व मानला जातो. जन्मतः राजपुत्र असूनही समाजाने त्याला ‘सूतपुत्र’ म्हणून नाकारलं. नशीब, अन्याय आणि परिस्थितीशी लढत असताना त्याने दाखवलेलं शौर्य, उदारता आणि निष्ठा यामुळे तो आजही वाचकांच्या हृदयात विशेष स्थान मिळवतो. शिवाजी सावंतांनी कर्णाच्या याच विलक्षण आयुष्याला केंद्रस्थानी ठेवून ‘राधेय’ लिहिलं आणि एक वेगळं, अंतर्मुख करणारं कर्णाचं दर्शन घडवलं.
मृत्युंजय आणि राधेय: वेगळे दृष्टिकोन
‘मृत्युंजय’ प्रमाणेच ‘राधेय’ ही कर्णाच्या जीवनातील संघर्ष आणि द्वंद्वावर आधारित आहे, पण या दोन कादंबऱ्यांमध्ये एक महत्त्वाचा फरक आहे. ‘मृत्युंजय’ ही कर्णाच्या आयुष्यातील भव्यता, त्याचे पराक्रम आणि त्याचे नियतीशी असलेले युद्ध यांवर अधिक लक्ष केंद्रित करते. ती कर्णाला एका महानायकाच्या रूपात सादर करते. याउलट, ‘राधेय’ ही कर्णाच्या व्यक्तिमत्त्वातील भावनिक पैलूंवर विशेष प्रकाश टाकते. ती कर्णाला केवळ एका योद्ध्याच्या रूपात न पाहता, एक संवेदनशील माणूस म्हणून सादर करते. अर्जुनासारख्या वीराशी युद्ध करताना, दुर्योधनासारख्या मित्राशी निष्ठा राखताना किंवा स्वतःच्या आईकडून झालेला नकार स्वीकारताना, कर्ण सतत स्वतःच्या मनाशी झगडत राहतो. या झगड्यातून त्याचं उदात्तपण, त्याची करुणा आणि त्याची आत्मिक वेदना वाचकांसमोर येते. ‘राधेय’ मध्ये कर्णाचा प्रवास हा त्याच्या बाह्य पराक्रमापेक्षा त्याच्या आंतरिक संघर्षाचा अधिक भाग आहे. ‘मृत्युंजय’ वाचकाला कर्णाच्या जीवनातील विराट घटनांची ओळख करून देते, तर ‘राधेय’ वाचकाला कर्णाच्या मनाच्या खोलवरच्या भावनांचा अनुभव देते.
कर्ण: नायक नव्हे, एक माणूस
कर्ण हा केवळ युद्धभूमीवरील नायक नव्हता, तर तो एक विचारशील, भावनाशील आणि निष्ठावंत व्यक्ती होता, हे ‘राधेय’ वाचताना प्रकर्षाने जाणवतं. कादंबरी वाचकाला केवळ महाभारताच्या कथानकात नेऊन ठेवत नाही, तर आजच्या समाजाशीही नाळ जुळवते. अन्यायाविरुद्ध झगडणं, आपल्या मर्यादा स्वीकारूनही मोठेपणा टिकवणं आणि नातेसंबंधांतील वेदना समजून घेणं – हे सारे अनुभव आधुनिक वाचकांनाही जवळचे वाटतात. ‘राधेय’ कर्णाची प्रत्येक कृती आणि प्रत्येक निर्णय त्याच्या विचारांच्या आणि भावनांच्या दृष्टिकोनातून समजावून सांगते. दुर्योधनाने त्याला दिलेला सन्मान, द्रौपदीने केलेला अपमान आणि कुंतीने त्याला दिलेली ओळख, या सर्व घटनांनी कर्णाच्या आयुष्यावर कसा परिणाम केला, याचे सुंदर आणि सखोल चित्रण या कादंबरीत आहे.
जीवनदर्शन आणि चिरंतन संदेश
‘राधेय’ ही कादंबरी केवळ पौराणिक पात्राचं वर्णन नसून, ती मानवी स्वभावाचा शोध घेणारी एक सखोल यात्रा आहे. कर्णाचं आयुष्य ही केवळ पराक्रमाची कहाणी नसून निष्ठा, करुणा आणि आत्मसंघर्षाची गाथा आहे. शिवाजी सावंतांनी आपल्या लेखनशैलीतून कर्णाला आजच्या काळाशी जोडून वाचकांच्या हृदयात अमर केलं आहे. ही कादंबरी आपल्याला शिकवते की माणूस कितीही पराक्रमी असो, त्याच्या आंतरिक वेदना आणि भावना त्याला अधिक मानवी बनवतात. ‘राधेय’ वाचकाला आत्मपरीक्षण करायला लावते आणि जीवनातील संघर्षांना अधिक सकारात्मकतेने सामोरे जाण्याची प्रेरणा देते.
‘राधेय’ या कादंबरीमध्ये शिवाजी सावंत यांनी कर्णाच्या बालपणापासून ते त्याच्या मृत्यूच्या क्षणापर्यंतचा प्रवास मांडला आहे. यात कर्णाच्या बालपणीच्या भावना, त्याच्या शिक्षणाचा संघर्ष, दुर्योधनाशी झालेली मैत्री आणि त्याचे परिणाम यावर सविस्तर भाष्य केले आहे. सावंतांनी केवळ महाभारतातील घटनांचा उल्लेख केला नाही, तर त्यामागील मानसशास्त्र आणि मानवी प्रेरणांचाही विचार केला. कर्णाचे मन कसे घडले, त्याला समाजाने कसे वागवले आणि त्याचा स्वभाव कसा विकसित झाला, याचे सूक्ष्म चित्रण या कादंबरीत आहे.
‘राधेय’ मध्ये कर्णाची आई कुंती आणि त्याचे मित्र दुर्योधन यांच्या दृष्टिकोनातूनही कर्णाचे जीवन चित्रित केले आहे. कुंतीचे प्रेम आणि तिचे कर्तव्य यातील संघर्ष, तसेच दुर्योधनाची कर्णाप्रती असलेली निष्ठा आणि त्याची मैत्री याची सखोल मांडणी वाचकाला कर्णाला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.
या कादंबरीतून मिळणारा सर्वात महत्त्वाचा संदेश हा आहे की, माणूस जन्माने नव्हे, तर आपल्या कृती आणि विचारांनी महान होतो. कर्णाचे जीवन हे अनेक दुर्दैवी घटनांनी भरलेले असले तरी, त्याच्यातील त्याग, निष्ठा आणि करुणा यामुळे तो अमर झाला. शिवाजी सावंत यांनी कर्णाच्या वेदनांना आणि संघर्षांना शब्दांतून असे जिवंत केले आहे की प्रत्येक वाचक त्याच्याशी जोडला जातो.